સુંદરકાંડમ્ ॥ અથ સુંદરકાંડમ્ ॥ રામાય શાશ્વતસુવિસ્તૃતષડ્ગુણાય સર્વેશ્વરાય બલવીર્યમહાર્ણવાય । નત્વા લિલંઘયિષુરર્ણવમુત્પપાત નિષ્પીડ્ય તં ગિરિવરં પવનસ્ય સૂનુ: ॥૧॥ ચુક્ષોભવારિધિરનુપ્રયયૌ ચ શીઘ્રં યાદોગણૈ: સહ તદીયબલાભિકૃષ્ટ: । વૃક્ષાશ્ચ પર્વતગતા: પવનેન પૂર્વં ક્ષિપ્તોર્ણવે ગિરિરુદાગમદસ્ય હેતો: ॥૨॥ શ્યાલો હરસ્ય ગિરિપક્ષવિનાશકાલે ક્ષિપ્તોર્ણવે સ મરુતોર્વરિતાત્મપક્ષ: । હૈમો ગિરિ: પવનજસ્ય તુ વિશ્રમાર્થં ઉદ્ભિદ્ય વારિધિમવર્ધદનેકસાનુ: ॥૩॥ નૈવાત્ર વિશ્રમણમૈચ્છદવિશ્રમોઽસૌ નિસ્સીમપૌરુષબલસ્ય કુત: શ્રમોઽસ્ય । આશ્લિષ્ય પર્વતવરં સ દદર્શ ગચ્છન્ દેવૈસ્તુ નાગજનનીં પ્રહિતાં વરેણ ॥૪॥ જિજ્ઞાસુભિર્નિજબલં તવ ભક્ષમેતુ યદ્યત્ત્વમિચ્છસિ તદિત્યમરોદિતાયા: । આસ્યં પ્રવિશ્ય સપદિ પ્રવિનિ:સૃતોઽસ્માત્ દેવાનનંદયદુત સ્વૃતમેષુ રક્ષન્ ॥૫॥ દૃષ્ટ્વા સુરપ્રણયિતાં બલમસ્ય ચોગ્રં દેવા: પ્રતુષ્ટુવુરમું સુમનોઽભિવૃષ્ટ્યા । તૈરાદૃત: પુનરસૌ વિયતૈવ ગચ્છન્ છાયાગ્રહં પ્રતિદદર્શ ચ સિંહિકાખ્યમ્ ॥૬॥ લંકાવનાય સકલસ્ય ચ નિગ્રહેઽસ્યા: સામર્થ્યમપ્રતિહતં પ્રદદૌ વિધાતા । છાયામવાક્ષિપદસૌ પવનાત્મજસ્ય સોઽસ્યા: શરીરમનુવિશ્ય બિભેદ ચાશુ ॥૭॥ નિ:સીમમાત્મબલમિત્યનુદર્શયાનો હત્વૈવ તામપિ વિધાતૃવરાભિગુપ્તામ્ । લંબે સ લંબશિખરે નિપપાત લંકા- પ્રાકારરૂપકગિરાવથ સંચુકોચ ॥૮॥ ભૂત્વા બિડાલસમિતો નિશિ તાં પુરીં ચ પ્રાપ્સ્યન્ દદર્શ નિજરૂપવતીં સ લંકામ્ । રુદ્ધોઽનયાઽશ્વથ વિજિત્ય ચ તાં સ્વમુષ્ટિ- પિષ્ટાં તયાઽનુમત એવ વિવેશ લંકામ્ ॥૯॥ માર્ગમાણો બહિશ્ચાંત: સોઽશોકવનિકાતલે । દદર્શ શિંશુપાવૃક્ષમૂલસ્થિતરમાકૃતિમ્ ॥૧૦॥ નરલોકવિડંબસ્ય જાનન્ રામસ્ય હૃદ્ગતમ્ । તસ્ય ચેષ્ટાનુસારેણ કૃત્વા ચેષ્ટાશ્ચ સંવિદમ્ ॥૧૧॥ તાદૃક્ચેષ્ટાસમેતાયા અંગુલીયમદાત્તત: । સીતાયા યાનિ ચૈવાસન્નાકૃતેસ્તાનિ સર્વશ: ॥૧૨॥ ભૂષણાનિ દ્વિધા ભૂત્વા તાન્યેવાસંસ્તથૈવ ચ । અથ ચૂડામણિં દિવ્યં દાતું રામાય સા દદૌ ॥૧૩॥ યદ્યપ્યેતન્ન પશ્યંતિ નિશાચરગણાસ્તુ તે । દ્યુલોકચારિણ: સર્વે પશ્યંત્યૃષય એવ ચ ॥૧૪॥ તેષાં વિડંબનાયૈવ દૈત્યાનાં વંચનાય ચ । પશ્યતાં કલિમુખ્યાનાં વિડંબોઽયં કૃતો ભવેત્ ॥૧૫॥ કૃત્વા કાર્યમિદં સર્વં વિશંક: પવનાત્મજ: । આત્માવિષ્કરણે ચિત્તં ચક્રે મતિમતાં વર: ॥૧૬॥ અથ વનમખિલં તદ્રાવણસ્યાવલુંપ્ય ક્ષિતિરુહમિમમેકં વર્જયિત્વાઽઽશુ વીર: । રજનિચરવિનાશં કાંક્ષમાણોઽતિવેલં મુહુરતિરવનાદી તોરણં ચારુરોહ ॥૧૭॥ અથાશૃણોદ્દશાનન: કપીંદ્રચેષ્ટિતં પરમ્ । દિદેશ કિંકરાન્ બહૂન્ કપિર્નિગૃહ્યતામિતિ ॥૧૮॥ સમસ્તશો વિમૃત્યવો વરાદ્ધરસ્ય કિંકરા: । સમાસદન્ મહાબલં સુરાંતરાત્મનોંઽગજમ્ ॥૧૯॥ અશીતિકોટિયૂથપં પુરસ્સરાષ્ટકાયુતમ્ । અનેકહેતિસંકુલં કપીંદ્રમાવૃણોદ્બલમ્ ॥૨૦॥ સમાવૃતસ્તથાઽયુધૈ: સ તાડિતૈશ્ચ તૈર્ભૃશમ્ । ચકાર તાન્ સમસ્તશસ્તલપ્રહારચૂર્ણિતાન્ ॥૨૧॥ પુનશ્ચ મંત્રિપુત્રકાન્ સ રાવણપ્રચોદિતાન્ । મમર્દ સપ્તપર્વતપ્રભાન્ વરાભિરક્ષિતાન્ ॥૨૨॥ બલાગ્રગામિનસ્તથા સ શર્વવાક્સુગર્વિતાન્ । નિહત્ય સર્વરક્ષસાં તૃતીયભાગમક્ષિણોત્ ॥૨૩॥ અનૌપમં હરેર્બલં નિશમ્ય રાક્ષસાધિપ: । કુમારમક્ષમાત્મન: સમં સુતં ન્યયોજયત્ ॥૨૪॥ સ સર્વલોકસાક્ષિણ: સુતં શરૈર્વવર્ષ હ । શિતૈર્વરાસ્ત્રમંત્રિતૈર્ન ચૈનમભ્યચાલયત્ ॥૨૫॥ સ મંડમધ્યગાસુતં સમીક્ષ્ય રાવણોપમમ્ । તૃતીય એષ ચાંશકો બલસ્ય હીત્યચિંતયત્ ॥૨૬॥ નિધાર્ય એવ રાવણ: સ રાઘવાય નાન્યથા । યદીંદ્રજિન્મયા હતો ન ચાસ્ય શક્તિરીક્ષ્યતે ॥૨૭॥ અતસ્તયો: સમો મયા તૃતીય એષ હન્યતે । વિચાર્ય ચૈવમાશુ તં પદો: પ્રગૃહ્ય પુપ્લુવે ॥૨૮॥ સ ચક્રવદ્ભ્રમાતુરં વિધાય રાવણાત્મજમ્ । અપોથયદ્ધરાતલે ક્ષણેન મારુતીતનુ: ॥૨૯॥ વિચૂર્ણિતે ધરાતલે નિજે સુતે સ રાવણ: । નિશમ્ય શોકતાપિતસ્તદગ્રજં સમાદિશત્ ॥૩૦॥ અથેંદ્રજિન્મહાશરૈર્વરાસ્ત્રસંપ્રયોજિતૈ: । તતક્ષ વાનરોત્તમં ન ચાશકદ્વિચાલને ॥૩૧॥ અથાસ્ત્રમુત્તમં વિધેર્યુયોજ સર્વદુ:સહમ્ । સ તેન તાડિતો હરિર્વ્યચિંતયન્નિરાકુલ: ॥૩૨॥ મયા વરા વિલંઘિતા હ્યનેકશ: સ્વયંભુવ:। સ માનનીય એવ મે તતોઽત્રમાનયામ્યહમ્ ॥૩૩॥ ઇમે ચ કુર્યુરત્ર કિં પ્રહૃષ્ટરક્ષસાં ગણા: । ઇતીહ લક્ષ્યમેવ મે સરાવણશ્ચ દૃશ્યતે ॥૩૪॥ ઇદં સમીક્ષ્ય બદ્ધવત્ સ્થિતં કપીંદ્રમાશુ તે । બબંધુરન્યપાશકૈર્જગામ ચાસ્ત્રમસ્ય તત્ ॥૩૫॥ અથ પ્રગૃહ્ય તં કપિં સમીપમાનયંશ્ચ તે । નિશાચરેશ્વરસ્ય તં સ પૃષ્ટવાંશ્ચ રાવણ: ॥૩૬॥ કપે કુતોઽસિ કસ્ય વા કિમર્થમીદૃશં કૃતમ્ । ઇતીરિત: સ ચાવદત્ પ્રણમ્ય રામમીશ્વરમ્ ॥૩૭॥ અવૈહિ દૂતમાગતં દુરંતવિક્રમસ્ય મામ્ । રઘૂત્તમસ્ય મારુતિં કુલક્ષયે તવેશ્વરમ્ ॥૩૮॥ ન ચેત્ પ્રદાસ્યસિ ત્વરન્ રઘૂત્તમપ્રિયાં તદા । સપુત્રમિત્રબાંધવો વિનાશમાશુ યાસ્યસિ ॥૩૯॥ ન રામબાણધારણે ક્ષમા: સુરેશ્વરા અપિ । વિરિંચશર્વપૂર્વકા: કિમુ ત્વમલ્પસારક: ॥૪૦॥ પ્રકોપિતસ્ય તસ્ય ક: પુર: સ્થિતૌ ક્ષમો ભવેત્ । સુરાસુરોરગાદિકે જગત્યચિંત્યકર્મણ: ॥૪૧॥ ઇતીરિતે વધોદ્યતં ન્યવારયદ્વિભીષણ: । સ પુચ્છદાહકર્મણિ ન્યયોજયન્નિશાચરાન્ ॥૪૨॥ અથાસ્ય વસ્ત્રસંચયૈ: પિધાય પુચ્છમગ્નયે । દદુર્દદાહ નાસ્ય તન્મરુત્સખો હુતાશન: ॥૪૩॥ મમર્ષ સર્વચેષ્ટિતં સ રક્ષસાં નિરામય:। બલોદ્ધતશ્ચ કૌતુકાત્ પ્રદગ્ધુમેવ તાં પુરીમ્ ॥૪૪॥ દદાહ ચાખિલાં પુરીં સ્વપુચ્છગેન વહ્નિના । કૃતિસ્તુ વિશ્વકર્મણોઽપ્યદહ્યતાસ્ય તેજસા ॥૪૫॥ સુવર્ણરત્નકારિતાં સ રાક્ષસોત્તમૈ: સહ । પ્રદહ્ય સર્વત: પુરીં મુદાન્વિતો જગર્જ ચ ॥૪૬॥ સ રાવણં સપુત્રકં તૃણોપમં વિધાય ચ । તયો: પ્રપશ્યતો: પુરીં વિધાય ભસ્મસાદ્યયૌ ॥૪૭॥ વિલંઘ્ય ચાર્ણવં પુન: સ્વજાતિભિ: પ્રપૂજિત: । પ્રભક્ષ્ય વાનરેશિતુર્મધુ પ્રભું સમેયિવાન્ ॥૪૮॥ રામં સુરેશ્વરમગણ્યગુણાભિરામં સંપ્રાપ્ય સર્વકપિવીરવરૈ: સમેત: । ચૂડામણિં પવનજ: પદયોર્નિધાય સર્વાંગકૈ: પ્રણતિમસ્ય ચકાર ભક્ત્યા ॥૪૯॥ રામોઽપિ નાન્યદનુદાતુમમુષ્ય યોગ્યં અત્યંતભક્તિભરિતસ્ય વિલક્ષ્ય કિંચિત્ । સ્વાત્મપ્રદાનમધિકં પવનાત્મજસ્ય કુર્વન્ સમાશ્લિષદમું પરમાભિતુષ્ટ: ॥૫૦॥ ॥ ઇતિ શ્રીમદાનંદતીર્થભગવત્પાદાચાર્યવિરચિતે શ્રીમન્મહાભારતતાત્પર્યનિર્ણયે સપ્તમોઽધ્યાય: ॥