చతుర్థః సర్గః అథైష సల్లోకదయాసుధార్ద్రయా సదాగమస్తేననిరాసకామయా । రమావరావాసభువా విశారదో విశాలయాఽచింతయదాత్మనో ధియా ॥ ౧ ॥ అనన్యసంగాద్గుణసంగితా హరే- ర్జనస్య మానం తు విశిష్టచేష్టితమ్ । అసంగమస్మాత్ ప్రకటీకరోమ్యహం నిజం భజన్ పారమహంస్యమాశ్రమమ్ ॥ ౨ ॥ మమ ప్రభోర్నాపరథా హి శోభతే ద్విషత్సు విష్ణుం యదదండధారణమ్ । హరిస్వసా నన్వచిరాదసద్భిదే భవేదతో నాస్మి చ దండధారకః ॥ ౩ ॥ విచింతయన్నిత్థమనంతచింతకః సమస్తసంన్యాసనిబద్ధనిశ్చయః । అసావనుజ్ఞార్థమథానమద్ధరిం సమస్తసంవ్యాపినమాత్మదాయగమ్ ॥ ౪ ॥ నిజే జనే కిం నమసీతి పృచ్ఛతి బ్రువన్ స్వవస్తుప్రణతిం వ్యధామితి । గురోః కిలాన్వేషణవాన్ జగద్గురుః తదా జగామాఖిలలోకశిక్షకః ॥ ५ ॥ యతిర్యతాత్మా భువి కశ్చనాభవ- ద్విభూషణో భూరివిరక్తిభూషణః । న నామమాత్రాచ్ఛుచిమర్థతోఽపి యం జనోఽచ్యుతప్రేక్షముదాహరత్ స్ఫుటమ్ ॥ ౬ ॥ పురైష కృష్ణాకరసిద్ధశుద్ధిమద్- వరాన్నభుక్త్యా కిల పాండవాలయే । విశోధితాత్మా మధుకృత్ప్రవృత్తిమాన్ చచార కాంశ్చిత్ పరివత్సరాన్ ముదా ॥ ౭ ॥ అభూత్కుశాస్త్రాభ్యసనం న పాతకం క్రమాగతాద్విప్రతిసారతో యతేః । యథా కుశస్త్రాధ్యసనం మురద్విషః పదాంబుజే వ్యాధవరస్య గర్హితమ్ ॥ ౮ ॥ వినీతమామ్నాయశిరోవిశారదం సదైవ తత్త్వం ప్రబుభుత్సుమాదరాత్ । గురుర్విదిత్వోపగతాం నిజాం మృతిం కదాచిదూచే తముపహ్వరే గిరమ్ ॥ ౯ ॥ అహం స్వయం బ్రహ్మ న కించిదస్తి మత్- పరం విజృంభేత యదా స్ఫుటం చితిః । ఇతీహ మాయాసమయోపపాదితం నిరన్వయం సువ్రత మా స్మ విశ్వసీః ॥ ౧౦ ॥ యదేతదాత్మైక్యముపాస్తిచోదితం న మే గురోరప్యపరోక్షతాం గతమ్ । పురాతనానామపి సౌమ్య కుత్రచిత్ తతో ముకుందం భజ సంవిదే ముదా ॥ ౧౧ ॥ ఇతీదమాదిశ్య వచో వచస్విని స్వకే గురౌ లోకమథాన్యమీయుషి । అసేవతాఽఽలోచ్య ముహుర్గురోర్గిరం స రూప్యపీఠాలయమిందిరావరమ్ ॥ ౧౨ ॥ సుభక్తినా తేన స భక్తవత్సలో నిషేవితస్తత్ర పరం బుభుత్సునా । భవిష్యతః శిష్యవరాద్ధి విద్ధి మామ్ ఇతి ప్రవిష్టః పురుషం తమభ్యధాత్ ॥ ౧౩ ॥ ప్రతీక్షమాణం తమనుగ్రహం ముదా నిషేవమాణం పునరంబుజేక్షణమ్ । సతాం గురుః కారణమానుషాకృతిః యతిం ప్రశాంతం తముపాససాద సః ॥ ౧౪ ॥ సుతం యతీంద్రానుచరం విరాగిణం నిశమ్య సంన్యాసనిబద్ధమానసమ్ । సువత్సలౌ రూప్యతలాలయస్థితం వియోగతాంతౌ పితరౌ సమీయతుః ॥ ౧५ ॥ వరాశ్రమస్తే జరతోరనాథయోః న జీవతోః స్యాదయి నందనావయోః । సయాచనం వాక్యముదీర్య తావిదం పరీత్య పుత్రాయ నతిం వితేనతుః ॥ ౧౬ ॥ నతిర్న శుశ్రూషుజనాయ శస్యతే నతం భవద్భ్యాం స్ఫుటమత్ర సాంప్రతమ్ । అహో విధాత్రా స్వయమేవ దాపితా తదభ్యనుజ్ఞేతి జగాద స ప్రభుః ॥ ౧౭ ॥ అనుత్తరజ్ఞః స తమర్థయన్ పున- ర్యతీంద్రమానమ్య గతః ప్రియాయుతః । గృహే వసన్ కల్పసమాన్ క్షణాన్ నయన్ సుతాననేందోరనిశం తతోఽస్మరత్ ॥ ౧౮ ॥ స చింతయన్ పుత్రమనోరథం శుచా పునశ్చ తీర్త్వోపగతో మహానదీమ్ । యతీశ్వరానువ్రతమాత్మనందనం తమైక్షత గ్రామవరే మఠాంతరే ॥ ౧౯ ॥ స జాతకోపాకులితో ధరాసురో మహాత్మనాం లంఘనభీరురప్యలమ్ । సుతస్య కౌపీనధృతౌ హి సాహస- ప్రతిశ్రవో మే దృఢ ఇత్యభాషత ॥ ౨౦ ॥ క్షణేన కౌపీనధరో నిజం పటం విదార్య హే తాత కురుష్వ సాహసమ్ । ఇతీమముక్త్వా ప్రభురబ్రవీత్ పునః శుభాంతరాయం న భవాంశ్చరేదితి ॥ ౨౧ ॥ న పుత్ర పిత్రోరవనం వినా శుభం వదంతి సంతో నను తౌ సుతౌ మృతౌ । నివర్తమానే న హి పాలకోఽస్తి నౌ త్వయీతి వక్తారమముం సుతోఽబ్రవీత్ ॥ ౨౨ ॥ యదా విరక్తః పురుషః ప్రజాయతే తదైవ సంన్యాసవిధిః శ్రుతౌ శ్రుతః । న సంగహీనోఽపి పరివ్రజామి వామ్ అహం తు శుశ్రూషుమకల్పయన్నితి ॥ ౨౩ ॥ బహుశ్రుతత్వాద్యది తత్సహే బలాత్ న సా సవిత్రీ విరహం సహేత తే । ఇతి ద్విజేనాభిహితేఽనమత్ స తం భవాననుజ్ఞాం ప్రదదాత్వితి బ్రువన్ ॥ ౨౪ ॥ విచింత్య విద్వాన్ స నిరుత్తరీకృత- స్తథాఽస్తు మాతాఽనువదేద్యదీతి తమ్ । ఉదీర్య కృచ్ఛ్రాదుపగమ్య మందిరం ప్రియాసకాశే తముదంతమబ్రవీత్ ॥ ౨५ ॥ నిశాచరారేరివ లక్ష్మణః పురా వృకోదరస్యేవ సురేంద్రనందనః । గదోఽథ శౌరేరివ కర్మకృత్ప్రియః సుభక్తిమాన్ విశ్వవిదోఽనుజోఽభవత్ ॥ ౨౬ ॥ కదాచిదాప్యాలయబుద్ధిరాలయం నివేదయన్ పాలకమేనమేతయోః । దృఢస్వసంన్యాసనిషేధనిశ్చయాం ధవానుమత్యేదమువాచ మాతరమ్ ॥ ౨౭ ॥ వరాశ్రమాప్తిం మమ సంవదస్వ మాం కదాచిదప్యంబ యదీచ్ఛసీక్షితుమ్ । యదన్యథా దేశమిమం పరిత్యజన్ న జాతు దృష్టేర్విషయో భవామి వః ॥ ౨౮ ॥ ఇతి బ్రువాణే తనయే కదాచిద- ప్యదర్శనం తస్య మృతేర్నిదర్శనమ్ । విచింత్య పర్యాకులితా చికీర్షితం సుతస్య కృచ్ఛ్రాన్న్యరుణన్న సా శుభా ॥ ౨౯ ॥ అథోపగమ్యైష గురుం జగద్గురుః ప్రసాద్య తం దేవవరప్రసాదితః । సదా సమస్తాశ్రమభాక్ సురేశ్వరో విశేషతః ఖల్వభజద్వరాశ్రమమ్ ॥ ౩౦ ॥ క్రియాకలాపం సకలం స కాలవిద్ విధానమార్గేణ విధాయ కేవలమ్ । సదా ప్రసన్నస్య హరేః ప్రసత్తయే ముహుః సమస్తన్యసనం సమభ్యధాత్ ॥ ౩౧ ॥ అనంతమాత్రాంతముదాహరంతి యం త్రిమాత్రపూర్వం ప్రణవోచ్చయం బుధాః । తదాఽభవద్భావిచతుర్ముఖాకృతిః జపాధికారీ యతిరస్య సూచితః ॥ ౩౨ ॥ గుణానురూపోన్నతి పూర్ణబోధ ఇ- త్యముష్య నామ ద్విజవృందవందితః । ఉదాహరద్భూరియశా హి కేవలం న మంత్రవర్ణః స చ మంత్రవర్ణకః ॥ ౩౩ ॥ నిరంగరాగం ముఖరాగవర్జితం విభూషణం విష్టపభూషణాయితమ్ । అముం ధృతాషాఢమవేక్ష్య మేనిరే స్వభావశోభాఽనుపమేతి జంతవః ॥ ౩౪ ॥ భుజంగభూతేశవిహంగపాదికైః ప్రవందితః సావసరప్రతీక్షణైః । ననామ సోఽయం గురుపూర్వకాన్ యతీన్ అహో మహీయో మహతాం విడంబనమ్ ॥ ౩५ ॥ వరాశ్రమాచారవిశేషశిక్షణం విధిత్సురస్యాచరితం నిశామయన్ । విశేషశిక్షాం స్వయమాప్య ధీరధీః యతీశ్వరో విస్మయమాయతాంతరమ్ ॥ ౩౬ ॥ స రూప్యపీఠాలయవాసినే యదా ననామ నాథాయ మహామతిర్ముదా । తదాఽమునాఽగ్రాహి నరప్రవేశినా భుజే భుజేనాశు భుజంగశాయినా ॥ ౩౭ ॥ చిరాత్ సుతత్త్వం ప్రబుభుత్సనా త్వయా నిషేవణం మే యదకారి తత్ఫలమ్ । ఇమం దదామీత్యభిధాయ సోఽమునా తదా ప్రణీయ ప్రదదేఽచ్యుతాత్మనే ॥ ౩౮ ॥ అనుగ్రహం తం ప్రతిగృహ్య సాదరం ముదాఽఽత్మనాఽఽప్తాం కృతకృత్యతాం స్మరన్ । అభూదసంగోఽపి స తత్సుసంగవాన్ అసంగభూషా నను సాధుసంగితా ॥ ౩౯ ॥ యియాసతి స్వస్తటినీం ముహుర్ముహుః నమత్యనుజ్ఞార్థిని భూరిచేతసి । తమస్మరత్ స్వామినమేవ దూనధీః గురుర్భవిష్యద్విరహాగ్నిశంకయా ॥ ౪౦ ॥ ఇతస్తృతియే దివసే ద్యునిమ్నగా త్వదర్థమాస్మాకతటాకమావ్రజేత్ । అతో న యాయా ఇతి తం తదాఽవదత్ ప్రవిశ్య కంచిత్ కరుణాకరో హరిః ॥ ౪౧ ॥ తదాజ్ఞయోపాగతజాహ్నవీజలే జనోఽత్ర సస్నౌ సహ పూర్ణబుద్ధినా । తతః పరం ద్వాదశవత్సరాంతరే సదాఽఽవ్రజేత్ సా తదనుగ్రహాంకినీ ॥ ౪౨ ॥ గతే దినానాం దశకే సమాసకే వరాశ్రమం ప్రాప్య సపత్రలంబనమ్ । జిగాయ జైత్రాన్బహుతర్కకర్కశాన్ స వాసుదేవాహ్వయపండితాదికాన్ ॥ ౪౩ ॥ గురోః స్వశిష్యం చతురం చికీర్షతః ప్రచోదనాచ్ఛ్రోతుమిహోపచక్రమే । అథేష్టసిద్ధిశ్ఛలజాతివారిధిః నిరాదరేణాపి మహాత్మనాఽమునా ॥ ౪౪ ॥ తదాద్యపద్యస్థమవద్యమండలం యదాఽవదత్ షోడశకద్వయాత్మకమ్ । ఉపర్యపాస్తం తదితి బ్రువత్యసౌ గురౌ తమూచే ప్రణిగద్యతామితి ॥ ౪५ ॥ భవత్ప్రవక్తృత్వసమర్థతా న మే సకోపమిత్థం బ్రువతి వ్రతీశ్వరే । అపీహ మాయాసమయే పటౌ నృణాం బభూవ తద్దూషణసంశయాంకురః ॥ ౪౬ ॥ బుధోఽభిధానం శ్రవణం బుధేతరో ధ్రువం విదధ్యాద్ విముముక్షురాత్మనః । యతిర్విశేషాదితి లోకచోదనాత్ ప్రవక్తి మాయాసమయం స్మ పూర్ణధీః ॥ ౪౭ ॥ అఖండితోపన్యసనం విసంశయం ససంప్రదాయం ప్రవచో దృఢోత్తరమ్ । సమాగమన్ శ్రోతుమముష్య సాగ్రహాః జనాః శ్రుతాఢ్యాశ్చతురా బుభూషవః ॥ ౪౮ ॥ గురోరుపాంతే శ్రవణే రతైర్ద్విజైః స పంచషైర్భాగవతే కదాచన । బహుప్రకారే లిఖితేఽపి వాచితే ప్రకారమేకం ప్రభురభ్యధాద్దఢమ్ ॥ ౪౯ ॥ పరప్రకారేష్వపి సంభవత్సు తే వినిర్ణయోఽస్మిన్ కథమిత్యుదీరితే । ముకుందబోధేన మహాహృదబ్రవీత్ ప్రకారమేనం భగవత్కృతం స్ఫుటమ్ ॥ ५౦ ॥ నిగద్యతాం గద్యమిహైవ పంచమే జగద్గురోర్వేత్థ కృతిస్థితిం యది । ఇతి బ్రువాణే యతిసత్తమే స్వయం తదుక్తమార్గేణ జగాద భూరిహృత్ ॥ ५౧ ॥ అశేషశిష్యైశ్చ తదాజ్ఞయా తదా పరీక్షణాయైక్షి సమస్తపుస్తకమ్ । స తత్ర హంతైకతమే స్థితం త్యజన్ న తావదధ్యాయనికాయమభ్యధాత్ ॥ ५౨ ॥ అత్ర జన్మని న యత్పఠితం తే జైత్ర భాతి కథమిత్యమునోక్తే । పూర్వజన్మసు హి వేద పురేదం సర్వమిత్యమితబుద్ధిరువాచ ॥ ५౩ ॥ ఇతి బహువిధవిశ్వాశ్చర్యచిత్తప్రవృత్తేః జగతి వితతిమాపన్నూతనాఽప్యస్య కీర్తిః । క్షపితతతతమస్కా భాస్కరీవ ప్రభాఽలం సుజనకుముదవృందానందదా చంద్రికేవ ॥ ५౪ ॥ ॥ ఇతి శ్రీమత్కవికులతిలకశ్రీత్రివిక్రమపండితాచార్యసుత శ్రీనారాయణపండితాచార్యవిరచితే శ్రీమత్సుమధ్వవిజయే మహాకావ్యే ఆనందాంకే చతుర్థః సర్గః ॥