తృతీయః సర్గః అథ కదాచన సుందరనందన- స్మితముఖేందుదృశాం దయితౌ నృణామ్ । మహమితో నిజబంధుముదే ముదా ప్రయయతుః స్వజనైః సహ దంపతీ ॥ ౧ ॥ స్వజనతాపగమాగమసంగమ- ప్రతిసభాజితపూర్వకసంభ్రమే । అవిదుషీ జననీతి స బాలకః శరణతో రణతో నిరగాన్నృభిః ॥ ౨ ॥ క్వ ను యియాససి తాత న సాంప్రతం స్వజనసంత్యజనం తవ సాంప్రతమ్ । ఇతి విభుః పథికైరుదితో వ్రజన్ స్మితమనాకులముత్తరమాతనోత్ ॥ ౩ ॥ త్వరితమేత్య స కాననదేవతా- సదనమత్ర ననామ రమాపతిమ్ । అపి తతః ప్రగతో లఘు నారికే- ల్యుపపదాంతరసద్మగతం చ తమ్ ॥ ౪ ॥ నలిననాభనిభాలనసంమదా- గమవికస్వరభాస్వరలోచనః । జనమనోనయనాంబుజభాస్కరో రజతపీఠపురం ప్రయయావసౌ ॥ ५ ॥ సుహయమేధగణాతిశయాలవో హరినమస్కృతయః సుకృతా ఇమాః । ఇతి సురైరపి భూసురమండలైః సమనమత్ స సవిస్మయమీక్షితః ॥ ౬ ॥ న హి హరిం సతతం న నమత్యసౌ న చ న పశ్యతి నాపి న వందతే । అపి తథేతి విధాయ విశేషతః స నను సాధుజనాన్ సమశిక్షయత్ ॥ ౭ ॥ అనవలోక్య సుతం సుతవత్సలో మృగయతి స్మ మహీసురపుంగవః । ముహురపృచ్ఛదముష్య గతిం నరాన్ పథి పథి ప్రగతోఽనుపదం ద్రుతమ్ ॥ ౮ ॥ జనసదాగతిసూచితవర్త్మనా ప్రతిపదం వ్రజతా పరయా తృషా । ద్విజమహామధుపేన మనోహరం స్మితమలాభి సుతాననవారిజమ్ ॥ ౯ ॥ విరహదూనతయోద్గమనోన్ముఖం న్యరుణదశ్రు పురా స యయోర్దృశోః । అథ తయోః ప్రమదోత్థితమప్యదః ప్రతినిరుధ్య గిరం గురురబ్రవీత్ ॥ ౧౦ ॥ అయి సుతేదముదాహర తత్త్వతో నను సమాగతవానసి సాంప్రతమ్ । స్వజనతారహితస్య తు కోఽత్ర తే సహచరోఽర్భక దీర్ఘతమే పథి ॥ ౧౧ ॥ జనకవాచమిమామవధారయన్ కలముదాహరదంబురుహేక్షణః । స్వపదమావ్రజతో వ్రజతోఽప్యతో నను సఖా మమ కాననగో విభుః ॥ ౧౨ ॥ తదితరాయతనాత్తు యదాఽగమం కృతనతిః ఖలు తత్ర హరిః సఖా । అహమిహాపి మహేంద్రదిగాలయం ప్రణతవానుత యావదధీశ్వరమ్ ॥ ౧౩ ॥ అపి తతోఽహముపేత్య సహామునా భగవతేఽత్ర సతే ప్రణతిం వ్యధామ్ । ఇతి నిగద్య విభాతి శిశుః స్మ వి- స్మితసభాజనచీర్ణసభాజనః ॥ ౧౪ ॥ విరహితస్వజనం చరణప్రియం వివిధభూతభయంకరవర్త్మని । అయి కృపాలయ పాలయ బాలకం లఘుశుభస్య మమేత్యనమద్ ద్విజః ॥ ౧५ ॥ తముపగృహ్య సుతం సుతపోనిధిః గృహమసౌ గృహీణీసహితో యయౌ । ఉదయతీతి హి బాలదివాకరే స్మితమభూత్ సుజనాననవారిజమ్ ॥ ౧౬ ॥ వరవిమానగిరావపి చండికా శిశుమహో జననీ తమలాలయత్ । అపరథా పరితుష్టమనాః కథం చిరమిహైష వసేద్విసహాయకః ॥ ౧౭ ॥ సకలశబ్దమయీ చ సరస్వతీ సతతమానమతి స్వయమేవ యమ్ । ద్విజవరోఽథ కదాచన మాతృకాః కిల సుతం పరిచాయయతి స్మ తమ్ ॥ ౧౮ ॥ లిపికులం నను తాత గతే దినే లిఖితమేవ పునర్లిఖితం కుతః । ఇతి నిజప్రతిభాగుణభావితం హరిపదస్య వచస్తమనందయత్ ॥ ౧౯ ॥ శిశురసౌ ప్రతిభాంబుధిరిత్యలం జనమనోవచనగ్రహపీడనా । న భవతాదితి తం విజనస్థలే స్వతనయం సమశిక్షయదేషకః ॥ ౨౦ ॥ మహవతా స్వజనేన సమీరిత- స్వజననీసహితేన కదాచన । రుచిరవాచనయాఽర్చితవాక్ఛ్రియా ప్రతియయే ప్రభుణా ఘృతవల్ల్యపి ॥ ౨౧ ॥ పరిషదా నితరాం పరివారితః శివపదః కిల ధౌతపటోద్భవః । ఇహ కథాం కథయన్ దదృశే తతః పృథుధియా పృథుకాకృతినాఽమునా ॥౨౨ ॥ ఇదమువాచ విచారవిచక్షణః శుచి వచః శనకైః స జనాంతరే । అపరథా కథితం కథక త్వయా నను మతాన్మహతామితి సస్మితమ్ ॥ ౨౩ ॥ అగణయన్న శివం జనతా తదా సవచనే వసుదేవసుతాహ్వయే । ముఖరమిచ్ఛతి కో మృగధూర్తకం ప్రకృతహుంకృతసింహశిశౌ సతి ॥ ౨౪ ॥ అథ కథాం కథయేతి తదా జనే గదితవత్యుచితార్థముదాహరత్ । స సమలాల్యత విస్మయిర్భిర్నరై- రపి సురైర్విజయాంకురపూజకైః ॥ ౨५ ॥ స జననీసహితో జనకం గృహే ప్రగతవాంస్తముదంతమవేదయత్ । నిగద తాత శివః కథకః స కిం వితథగీరథవాఽహమితీరయన్ ॥ ౨౬ ॥ నను సుతావితథం కథితం త్వయే- త్యముముదీర్య సవిస్మయమస్మరత్ । ప్రకృతితః కృతితా ఖలు మే శిశోః మదధినాథదయోదయజేత్యసౌ ॥ ౨౭ ॥ కథయతాం ప్రథమే కథయత్యలం స్వజనకే జనసంఘవృతే కథామ్ । సకలలోకమనోనయనోత్సవః చతురధీః స కదాచిదవాచయత్ ॥ ౨౮ ॥ వివిధశాఖిపదార్థనివేదనే లికుచనామ్ని తదాఽనుదితార్థకే । కిమితి తాత తదర్థమవర్ణయన్ కథయసీతి శనైరయమబ్రవీత్ ॥ ౨౯ ॥ అవదతీతి పితర్యపి చోదితే ప్రతిబుభుత్సుషు తత్ర జనేష్వపి । అయముదీర్య తదర్థమవాప్తవాన్ పరిషదో హ్యసమానసుమాననామ్ ॥ ౩౦ ॥ బహువిధైశ్చరితైరితి చారుభిః సకలలోకకుతూహలకారిణమ్ । ద్విజవరేణ వయస్యుచితే స్థితం తముపనేతుమనేన దధే మనః ॥ ౩౧ ॥ సముచితగ్రహయోగగుణాన్వితం సమవధార్య ముహూర్తమదూషణం । ప్రణయబంధురబాంధవవానసౌ ద్విజకులాకులముత్సవమాతనోత్ ॥ ౩౨ ॥ వివిధవేదతయా విజిహీర్షవో వదనరంగపదేఽస్య చిరాయ యాః । సురవరప్రమదా అపి సప్రియా అభిననందురహో వియతో మహమ్ ॥ ౩౩ ॥ విహితసాధనసాధితసత్క్రియో జ్వలనముజ్జ్వలధీర్జ్వలయన్నయమ్ । ఉపనినాయ సుతం సమలంకృతం కుశలినం కుశలీకృతశీర్షకమ్ ॥ ౩౪ ॥ పరిచరాగ్నిగురూ చరితవ్రతః సుచరణః పఠ సాధు సదాగమాన్ । ఇతి గురోసిజగద్గురుశిక్షణే స్ఫుటమహాసి సురైః కృతసాక్షిభిః ॥ ౩५ ॥ జితకుమారగుణం సుకుమారకం నిజకుమారమవేక్ష్య నిరంతరమ్ । సముచితాచరణే చతురం స్వతః క్షితిసురో ముదమాయత శిక్షయన్ ॥ ౩౬ ॥ సపటఖండమకించనవత్ క్వచిత్ స్వవిభవానుచితం చరణాదికమ్ । భువనభర్తురహో స్వనిగూహనం సురసభాసు కుతూహలమాతనోత్ ॥ ౩౭ ॥ అవిరలైర్గరలోష్మభిరాకులీ- కృతసమస్తజనో విచచార యః । క్వచిదముం నిజిఘాంసురశాంతిమాన్ ఉపససర్ప స సర్పమయోఽసురః ॥ ౩౮ ॥ త్వరితముద్యతవిస్తృతమస్తకః ప్రతిదదంశ యదైనమవిక్షతమ్ । ప్రభుపదారుణచారుతరాంగులీ- విహృతిపిష్టతనుః ప్రతతామ సః ॥ ౩౯ ॥ గరుడతుండమివ ప్రతిపన్నవాన్ ద్విజకుమారపదం స మమార చ । సముచితం చరితం మహతామిదం సుమనసో మనసేష్టమపూజయన్ ॥ ౪౦ ॥ గిరిశగుర్వమరేంద్రముఖైశ్చ య- చ్చరణరేణురధారి సురాధిపైః । క్షితిసురాంఘ్ర్యభివందనపూర్వకం స విదధేఽధ్యయనం ఛలమానుషః ॥ ౪౧ ॥ కరతలే ఖలు కందుకవత్ సదా సకలయా కలయా సహ విద్యయా । అరిధరేణ సమం స్ఫురితం గురోః మనసి తస్య విడంబయతో జనాన్ ॥ ౪౨ ॥ అనధికైరధికైశ్చ వయస్యథో బహుభిరధ్యయనోపరమాంతరే । అనికటే వటుభిః పటుభిర్గురోః స విజహార సుఖీ సఖిభిః సమమ్ ॥ ౪౩ ॥ పదముదీర్య జవేన యియాసితం ద్రుతసఖేష్వభవత్ స పురఃసరః । అయమయత్నతయేతి న విస్మయో నను మనోజవజిత్ పవనో హ్యసౌ ॥ ౪౪ ॥ ప్లవనతేజసి హంత న కేవలం విజితవాన్ స తదా సకలాన్ జనాన్ । ప్రభునిదేశకరో హనుమత్తనౌ నను జిగాయ స వాలిసుతాదికాన్ ॥ ౪५ ॥ జలవిహారపరాజయిభిః స్పృధా సఖిభిరీరితవారిపరిశ్రితమ్ । వదనమాకులలోచనమాదధే స్మితమముష్య హి కంచన విభ్రమమ్ ॥ ౪౬ ॥ స శనకైర్బలినోఽయుగపద్గతాన్ ప్రవిహృతేషు సఖీన్ నిరపాతయత్ । అశనకైర్యుగపత్ప్రకృతాహవాన్ సహసితో ద్విజసూనురయత్నవాన్ ॥ ౪౭ ॥ గ్రహణనిగ్రహణే గ్రహణే ధృఢే గురుభరోద్ధరణాదివిధౌ పటౌ । ఇహ విభావుపచారధియా నృణాం ఋతమయం నను భీమ ఇతీరితమ్ ॥ ౪౮ ॥ విహరతీతి పఠత్యపి న స్ఫుటం స్వగృహగామిని చాద్రుతమాయతి । పరితుతోష న తత్ర జగద్గురౌ స కిల పూగవనాన్వయజో ద్విజః ॥ ౪౯ ॥ అథ కదాచన సోఽధ్యయనాంతరే తమవదత్ కుపితోఽన్యమనస్వినమ్ । పఠసి నో శఠ తే సఖిభిః సమం కిమితి నిత్యముదాసితధీరితి ॥ ५౦ ॥ గుణనికా చరణాదికగోచరా న మమ హృద్దయితేత్యుదితేఽమునా । వద విశారదవాద యథేప్సితం త్వముపరీత్యవదద్ధరణీసురః ॥ ५౧ ॥ సకలలక్షణశిక్షణమూలభూః శ్రుతిసమామననం స్ఖలనోజ్ఝితమ్ । న ఖలు కేవలమస్య గురోర్వ్యధాత్ సుమనసామపి తత్ర కుతూహలమ్ ॥ ५౨ ॥ ప్రియవయస్యశిరోగురువేదనామ్ అశమయత్సహజామపి దుస్సహామ్ । స విపినే విజనే ముఖవాయునా శ్రవణగోచరితేన కదాచన ॥ ५౩ ॥ అధిగతోపనిషచ్చ సకృచ్ఛ్రుతా ప్రకటభాగవతీతి న విస్మయః । అధిగతా నను జాత్వపి న శ్రుతాః ప్రతిభయా శ్రుతయః శతశోఽమునా ॥ ५౪ ॥ సాక్షాదథోపనిషదో విభురైతరేయ్యాః పాఠచ్ఛలేన విజనేఽర్థరసాన్ బ్రువాణః । అధ్యాపకాయ వితతార విమోక్షబీజం గోవిందభక్తిముచితాం గురుదక్షిణాం సః ॥ ५५ ॥ అయి స్వామిన్ దుష్టాన్ దమయదమయ వ్యక్తమచిరాద్ గుణాన్ గూఢాన్ విష్ణోః కథయకథయ స్వాన్ ప్రమదయన్ । తదానందం తన్వన్నితి సుమనసాం సోఽనుసరతాం అనుజ్ఞామాదత్త త్రిభువనగురుర్బ్రాహ్మణగురోః ॥ ५౬ ॥ ॥ ఇతి శ్రీమత్కవికులతిలకశ్రీత్రివిక్రమపండితాచార్యసుత శ్రీనారాయణపండితాచార్యవిరచితే శ్రీమత్సుమధ్వవిజయే మహాకావ్యే ఆనందాంకే తృతీయః సర్గః ॥