atha dvitIyaH sargaH vij~nAnabhAnumati kAlabalena lIne durbhAShyasaMtamasasaMtatito janeM.adhe | mArgAt satAM skhalati khinnahRRido mukuMdaM devAshchaturmukhamukhAH sharaNaM prajagmuH || 1 || nAthaH kalau triyugahUtiranud‍bubhUShuH brahmANamapyanavatAramanAdidikShuH | sarvaj~namanyamanavekSha sakAryavIryaM smerAnano bhuvanajIvanamAbabhAShe || 2 || vedAMtamArgaparimArgaNadInadUnA daivIH prajA visharaNAH karuNApadaM naH | AnaMdayeH sumukha bhUShitabhUmibhAgo rUpAMtareNa mama sadguNanirNayena || 3 || AdeshavaulimaNimujjvalavarNamenaM baddhAMjalirmarudanargha(rghya)madhatta mUrdhnA | hArAvalImiva hRRidA vibudheMdrayA~nchAM bibhran nijAnanujighRRikShuravAtitIrShat || 4 || kAlaH sa eva samavartata nAma yAvat chiMtAkulaM vividhasAdhukulaM babhUva | vedAMtasaMtatakRRitAMtarasaM na vidmaH shreyo labhemahi kathaM nu vayaM bateti || 5 || tatprItaye rajatapIThapurAdhivAsI devo vivesha puruShaM shubhasUchanAya | prApte mahAya mahitAya mahAjanaughe kolAhalena sa(su)kutUhalini pravRRitte || 6 || AviShTavAnakushalaM puruShaM prakRRityA pratyAyayan nijajanAn nitarAmanRRityat | uttuMgaketushikhare sa kRRitAMgahAro raMgAMtare naTa ivAkhilavismayAt‍mA || 7 || AbhAShya so.atra janatAM shapathAnuviddhaM uchchairidaM vachanamuddhRRitadorbabhAShe | utpatsyate jagati vishvajanInavRRittiH vishvaj~na eva bhagavAnachirAdiheti || 8 || sadvIpavArinidhisaptakabhUtadhAtryA madhye.api karmabhuvi bhAratanAmakhaMDe | kAle kalau suvimalAnvayalabdhajanmA sanmadhyagehakulavaulimaNirdvijo.abhUt || 9 || vedAdrisadrajatapIThapureshvarAbhyAM grAmo vibhUShitataraH shivarUpyanAmA | hemAdrirAjavibhurAjadilAvRRitAbhaH tasyAbhavadguruguNaH khalu mUlabhUmiH || 10 || rAmAdhiveshitaharisvasRRivaulimAlA- rAjadvimAnagirishobhitamadhyuvAsa | kShetraM sa pAjakapadaM trikulaikaketuH kaM yaddadhAti satataM khalu vishvapAjAt || 11 || arthaM kamapyanavamaM puruShArthahetuM puMsAM pradAtumuchitAmuchitasvarUpAm | kanyAM suvarNalasitAmiva vedavidyAM jagrAha vipravRRiShabhapratipAditAM saH || 12 || reme.achChayopaniShadeva mahAviveko bhaktyeva shuddhakaraNaH paramashritA.alam | mithyAbhimAnarahitaH parayeva muktyA svAnaMdasaMtatikRRitA sa tayA dvijeMdraH || 13 || tasya prabhoshcharaNayoH kuladevatAyA bhaktiM babaMdha nijadharmarataH sa dhIraH | vij~nAtabhAratapurANamahArahasyaM yaM bhaTTa ityabhivadaMti janA vinItam || 14 || goviMdasuMdarakathAsudhayA sa nRRiANAM AnaMdayanna kila kevalamiMdriyANi | kiMtu prabho rajatapIThapure padAbjaM shrIvallabhasya bhajatAmapi daivatAnAm || 15 || itthaM harerguNakathAsudhayA sutRRipto nairguNyavAdiShu janeShvapi sAgraheShu | tattve sa kAlachaladhIratisaMshayAluH dhImAn dhiyA shravaNashodhitayA pradadhyau || 16 || trAtA ya eva narakAt sa hi putranAmA mukhyAvanaM na sulabhaM puruShAdapUrNAt | tasmAt samastavidapat‍yamavadyahInaM vidyAkarAkRRiti labhemahi kairupAyaiH || 17 || pUrve.api kardamaparAsharapAMDumukhyA yatsevayA guNagaNADhyamapatyamApuH | taM pUrNasadguNatanuM karuNAmRRitAbdhiM nArAyaNaM kulapatiM sharaNaM vrajema || 18 || itthaM vichiMtya sa vichiMtyamananyabaMdhuH preShThapradaM rajatapIThapurAdhivAsam | bhaktyA bhavAbdhibhayabhaMgadayA shubhAtmA bheje bhujaMgashayanaM dviShaDabdakAlam || 19 || patnyA samaM bhagavataH sa bhajan padAbjaM bhogAn laghUnapi punarlaghayAMchakAra | dAMtaM svayaM cha hRRidayaM damayAMchakAra svachChaM cha dehamadhikaM vimalIchakAra || 20 || tIvraiH payovratamukhairvividhairvratAgraiH jAyApatI guNagaNArNavaputrakAmau | saMpUrNapUruShamatoShayatAM nitAMtaM deveritAviva purA.aditikashyapau tau || 21 || nAthasya bhUrikaruNAsudhayA.abhiShiktau shrIshrIdharapratatisArasharIrayaShTI | bhUrivrataprabhavadivyasukAMtimaMtau tau dehashuddhimatimAtramathAlabhetAm || 22 || kAMtAdRRitau samuchite.atha babhAra garbhaM sA bhUsureMdraduhitA jagatAM sukhAya | achChAMbareva rajanI paripUritAshA bhAvinyapAstatamasaM vidhumAdyapakShAt || 23 || taM pUrvapakShasitabiMbamiva pravRRiddhaM yAvad dvijeMdravanitA suShuve.atra tAvat | aMshena vAyuravatIrya sa rUpyapIThe viShNuM praNamya bhavanaM prayayau tadIyam || 24 || saMpUrNalakShaNachaNaM navarAjamAna- dvArAMtaraM paramasuMdaramaMdiraM tat | rAjeva satpuravaraM bhuvanAdhirAjo niShkAsayan paramasau bhagavAn vivesha || 25 || saMtuShyatAM sakalasannikarairasadbhiH khidyeta vAyurayamAvirabhUt pRRithivyAm | AkhyAnitIva suraduMdubhimaMdranAdaH prAshrAvi kautukavashairiha mAnavaishcha || 26 || nAthaM niShevya bhavanAnatidUramAptaH prAj~no mahaprakRRitaduMdubhinAdapUrvAt | putrodbhavashravaNato mahadApya saukhyaM j~nAnaM parokShapadamap‍yamateShTahetum || 27 || Avishya veshma nijanaMdanamiMduvaktraM bhUyo.abhinaMdya sa mukuMdadayAM pravaMdya | jAtasya tasya guNajAtavahasya jAta- karmAdikarmanivahaM vidadhe sukarmA || 28 || j~nAnArthameva yadabhUdasudeva eSha yadvAsudevapadabhaktirataH sadA.asau | tadvAsudevapadamanvavadan sureMdrAH tAtena yannigaditaM sutanAmakart‍rA || 29 || pAtuM payAMsi shishave kila goprado.asmai pUrvAlayaH svasutasUnutayA prajAtaH | nirvANahetumalabhiShTa parAtmavidyAM dAnaM dhruvaM phalati pAtraguNAnukUl‍yAt || 30 || atrastameva satataM pariullachakShuH kAMtyA viDaMbitanaveMdu jagatyanargham | tat putraratnamupagRRihya kadAchidAptaH svasvAmine budha upAyanamArpayat saH || 31 || natvA hariM rajatapIThapurAdhivAsaM bAlasya saMpadamanApadamarthayit‍vA | sAkaM sutena parivArajanAn‍vito.asau prAyAnnishIthasamaye nijameva dhAma || 32 || doSheyuShAM samamanena vane.atibhIme tatkrIDitagraha ihaikatamaM tutoda | udvAMtarak‍tamavalokya tamabhyadhAyi kenApyaho na shishutut kathameSha ittham || 33 || Avishya pUruShamuvAcha mahAgraho.asau asmadvihArasamayopagatAn samastAn | yachChaktiguptirahitAnalamasmi haMtuM lokeshvaraH sa bata bAlatamaH kileti || 34 || stanyena bAlamanutoShya muhuH svadhAmno mAtA kadAchana yayau virahAsahA.api | vishvasya vishvaparipAlakapAlanAya kanyAM nijAmanuguNAM kila bhIrureShA || 35 || sA bAlakaM praruditaM parisAMtvayaMtI mugdhAkShareNa vachasA.anuninAya mugdhA | mA tAtatAta sumukheti punaH prarodIH mAtA tanoti ruchitaM tvaritaM taveti || 36 || rode kriyAsamabhihArata eva vRRitteH potasya mAtari chirAdapi nA.a.agatAyAm | jagrAha bAlamatha chaikShata mAtRRimArgaM sA.api kriyAsamabhihArata eva bAlA || 37 || kartavyamauDhyamabhipadya nirUpya sA taM prAbhojayat khalu kulitthakulaM prapakvam | shItaM payo.api satataM paripAyayaMtI yasyoShNarogamativelamashaMkatAMbA || 38 || nUnaM pipAsuratiroditi haMta bAlo dhi~N mAM dayAvirahitAM parakRRityasaktAm | ityAkulA gRRihamupetya tadA prasannaM pUrNodaraM sutamavaikShata viprapatnI || 39 || pRRiShTvA.avagamya sakalaM cha tataH pravRRittaM yUnAM cha duHsahamidaM shishunopabhuk‍tam | itthaM vichiMtya tanayAM bahu bhartsayaMtyA bhItaM tayota kupitaM manasA.anutap‍tam || 40 || ArogyashAlini tadA.api pureva putre vismeratAmupajagAma jananyamuShya | yasya trilokajananI jananI viShe.api pIte na vismayamavApa samastashakteH || 41 || stanyaM muhuH kila dadau jananI gRRihItvA kShemAya taM kila dadhajjanako jajApa | anyo jano.api kila lAlayati sma kiMtu sarvo.api tanmukhasuhAsarasAyanotkaH || 42 || devAdisadbhiranupAlitayA.a.adareNa devyAtmaneva vilasatpadayA nitAMtam | avyaktayA prathamato vadane.asya vANyA shAlInayeva bhuvanArchitayA vijahre || 43 || pAgriMkhaNaM svayamatha sthitameSha chakre pashchAdgatiM parichayena kila krameNa | vishvasya cheShTitamaho yadanugraheNa sarvaM tadasya pavanasya viDaMbanaM hi || 44 || puchChAMtamachChamavalaMbya kadAchideShaH prAtarvrajAd‍vrajata eva nijarShabhasya | prAyAt priyasya sahasA svajanairadRRiShTo nAnAvaneShu charatashcharatastRRiNAni || 45 || uttuMgashRRiMgalasitasya mahiShThamUrteH pAdAvRRitAvanitalasya suraMdhrakasya | Ashritya tasya shushubhe.avayavaikadeshaM bAlo divAkara ivodayaparvatasya || 46 || lIlAM karoti nu gRRihAMtarago nu bAlaH kUpAMtare nu patitaH prakRRitisvataMtraH | itthaM vichiMtya sa muhuH svajano vimRRigya haMtAnavekShya tanayaM hRRidi tApamApa || 47 || bAlasya bAlaparilaMbanagocharaM tat vyashvasyatApi vachanaM vanagocharoktam | yat sAyamaikShata janaH shishumAvrajaMtam ekAbdakaM vRRiShabhabAlakRRitAvalaMbam || 48 || chiMtAmaNIMdramiva chiMtitadaM daridro vij~nAnamArgamiva viShNuparaM mumukShuH | naShTaM cha naMdanamiti svajano.asya labdhvA nAthasya tasya tamanugrahameva mene || 49 || lIlAvasAnasamaye sahasA kadAchit Aryo.amunA.abhyavahRRitiM prati chodyamAnaH | roddhaiSha no.asti dhaniko vRRiShavikrayIti provAcha naMdanamukheMdumavekShya maMdam || 50 || lIlAkareNa sa kareNa sukomalena bIjAMtarANi kila kAnichidAshu tasmai | smitvA.arbhako.abhimataniShkapade yadA.adAt Adatta tAni dhaniko bahumAnapUrvam || 51 || labdhaM sutAditi vadan dvijapuMgavena kAlAMtare nijadhane pratiditsite.api | sAkShAdamAnavanavAkRRititaH sa lebhe bIjachChalena puruShArthamaho vishiShTam || 52 || vAsudevamiha vAsudevatA- satkalAmabhinanaMda taM janaH | vAsudevamiti vAsudevasan- nAmakaM vividhalIlamarbhakam || 53 || iti viharati mahyAM viShNudAse.api gUDhe samajani sujanAnAM chittamAnaMdapUrNam | udayati ghanamAlAlInabhAnau cha bhAnau nanu jananayanAbjairlabhyate.alaM vikAsaH || 54 || || iti shrImatkavikulatilakashrItrivikramapaMDitAchAryasuta- shrInArAyaNapaMDitAchAryavirachite shrImatsumadhvavijaye mahAkAvye AnaMdAMke dvitIyaH sargaH ||