అథ ప్రథమః సర్గః కాంతాయ కల్యాణగుణైకధామ్నే నవద్యునాథప్రతిమప్రభాయ । నారాయణాయాఖిలకారణాయ శ్రీప్రాణనాథాయ నమస్కరోమి ॥౧॥ అనాకులం గోకులముల్లలాస యత్పాలితం నిత్యమనావిలాత్మ । తస్మై నమో నీరదనీలభాసే కృష్ణాయ కృష్ణారమణప్రియాయ ॥౨॥ అపి త్రిలోక్యా బహిరుల్లసంతీ తమో హరంతీ ముహురాంతరం చ । దిశ్శాద్దశం నో విశదాం జయంతీ మధ్వస్య కీర్తిర్దిననాథదీప్తిమ్ ॥౩॥ తమోనుదాఽఽనందమవాప లోకః తత్త్వప్రదీపాకృతిగోగణేన । యదాస్యశీతాంశుభువా గురూంస్తాన్ త్రివిక్రమార్యాన్ ప్రణమామి వర్యాన్ ॥౪॥ ముకుందభక్త్యై గురుభక్తిజాయై సతాం ప్రసత్త్యైచ నిరంతరాయై । గరీయసీం విశ్వగురోర్విశుద్ధాం వక్ష్యామి వాయోరవతారలీలామ్ ॥౫॥ తాం మంత్రవర్ణైరనువర్ణనీయాం శర్వేంద్రపూర్వైరపి వక్తుకామే । సంక్షిప్నువాక్యే మయి మందబుద్ధౌ సంతో గుణాఢ్యాః కరుణాం క్రియాసుః ॥౬॥ ఉచ్చావచా యేన సమస్తచేష్టాః కిం తత్ర చిత్రం చరితం నివేద్యమ్ । కింతూత్తమశ్లోకశిఖామణీనాం మనోవిశుద్ధ్యై చరితానువాదః ॥౭॥ మాలాకృతస్తచ్చరితాఖ్యరత్నైః అసూక్ష్మదృష్టేః సకుతూహలస్య । పూర్వాపరీకారమథాపరం వా క్షామ్యంతు మే హంత ముహుర్మహాంతః ॥౮॥ శ్రీవల్లభాజ్ఞాం ససురేంద్రయాఞ్చాం సంభావ్య సంభావ్యతమాం త్రిలోక్యామ్ । ప్రాణేశ్వరః ప్రాణిగణప్రణేతా గురుస్సతాం కేసరిణో గృహేఽభూత్ ॥౯॥ యేయే గుణా నామ జగత్ప్రసిద్ధాః యం తేషుతేషు స్మ నిదర్శయంతి । సాక్షాన్మహాభాగవతప్రబర్హం శ్రీమంతమేనం హనుమంతమాహుః ॥౧౦॥ కర్మాణి కుర్వన్ పరమాద్భుతాని సభాసు దైవీషు సభాజితాని । సుగ్రీవమిత్రం స జగత్పవిత్రం రమాపతిం రామతనుం దదర్శ ॥౧౧॥ పాదారవిందప్రణతో హరీంద్రః తదా మహాభక్తిభరాభినున్నః । అగ్రాహి పద్మోదరసుందరాభ్యాం దోర్భ్యాం పురాణేన స పూరుషేణ ॥౧౨॥ అదార్యసాలావలిదారణేన వ్యాపాదితేంద్రప్రభవేన తేన । ప్రాద్యోతనిప్రీతికృతా నికామం మధుద్విషా సందిదిశే స వీరః ॥౧౩॥ కర్ణాంతమానీయ గుణగ్రహీత్రా రామేణ ముక్తో రణకోవిదేన । స్ఫురన్నసౌ వైరిభయంకరోఽభూత్ సత్పక్షపాతీ ప్రదరో యథాఽగ్ర్యః ॥౧౪॥ గోభిః సమానందితరూపసీతః స్వవహ్నినిర్దగ్ధపలాశిరాశిః । అహో హనూమన్నవవారిదోఽసౌ తీర్ణాంబుధిర్విష్ణుపదే ననామ ॥౧౫॥ అపక్షపాతీ పురుషస్త్రిలోక్యాం అభోగభోక్తా పతగాధిరాజమ్ । విశ్వంభరం బిభ్రదసౌ జిగాయ త్వరాపరాక్రాంతిషు చిత్రమేతత్ ॥౧౬॥ నిబధ్య సేతుం రఘువంశకేతు- భ్రూభంగసంభ్రాంతపయోధిమధ్యే । ముష్టిప్రహారం దశకాయ సీతా- సంతర్జనాగ్ర్యోత్తరమేషకోఽదాత్ ॥౧౭॥ జాజ్వల్యమానోజ్జ్వలరాఘవాగ్నౌ చక్రే స సుగ్రీవసుయాయజూకే । ఆధ్వర్యవం యుద్ధమఖే ప్రతిప్ర- స్థాత్రా సుమిత్రాతనయేన సాకమ్ ॥౧౮॥ రామార్చనే యో నయతః ప్రసూనం ద్వాభ్యాం కరాభ్యామభవత్ప్రయత్నః । ఏకేన దోష్ణా నయతో గిరీంద్రం సంజీవనాద్యాశ్రయమస్య నాభూత్ ॥౧౯॥ స దారితారిం పరమం పుమాంసం సమన్వయాసీన్నరదేవపుత్ర్యా । వహ్నిప్రవేశాధిగతాత్మశుద్ధ్యా విరాజితం కాంచనమాలయేవ ॥౨౦॥ శ్యామం స్మితాస్యం పృథుదీర్ఘహస్తం సరోజనేత్రం గజరాజయాత్రమ్ । వపుర్జగన్మంగలమేష దృగ్భ్యాం చిరాదయోధ్యాధిపతేః సిషేవే ॥౨౧॥ రాజ్యాభిషేకేఽవసితేఽత్ర సీతా ప్రేష్ఠాయ నస్తాం భజతాం దిశేతి । రామస్య వాణ్యా మణిమంజుమాలా- వ్యాజేన దీర్ఘాం కరుణాం బబంధ ॥౨౨॥ హృదోరుసౌహార్దభృతాఽధిమౌలి- న్యస్తేన హస్తేన దయార్ద్రదృష్ట్యా । సేవాప్రసన్నోఽమృతకల్పవాచా దిదేశ దేవః సహభోగమస్మై ॥౨౩॥ ప్రేష్ఠో న రామస్య బభూవ తస్మాత్ న రామరాజ్యేఽసులభం చ కించిత్ । తత్పాదసేవారతిరేష నైచ్ఛత్ తథాఽపి భోగాన్ నను సా విరక్తిః ॥౨౪॥ నమోనమో నాథ నమోనమస్తే నమోనమో రామ నమోనమస్తే । పునఃపునస్తే చరణారవిందం నమామి నాథేతి నమన్ స రేమే ॥౨౫॥ కిం వర్ణయామః పరమం ప్రసాదం సీతాపతేస్తత్ర హరిప్రబర్హే । ముంచన్మహీం నిత్యనిషేవణార్థం స్వాత్మానమేవైష దదౌ యదస్మై ॥౨౬॥ స్వానందహేతౌ భజతాం జనానాం మగ్నః సదా రామకథాసుధాయామ్ । అసావిదానీం చ నిషేవమాణో రామం పతిం కింపురుషే కిలాఽస్తే ॥౨౭॥ తస్యైవ వాయోరవతారమేనం సంతో ద్వితీయం ప్రవదంతి భీమమ్ । స్పృష్టైవ యం ప్రీతిమతాఽనిలేన నరేంద్రకాంతా సుషువేఽత్ర కుంతీ ॥౨౮॥ ఇంద్రాయుధం హీంద్రకరాభినున్నం చిచ్ఛేద పక్షాన్ క్షితిధారిణాం ప్రాక్ । బిభేద భూభృద్వపురంగసంగాత్ చిత్రం స పన్నో జననీకరాగ్రాత్ ॥౨౯॥ పురే కుమారానలసాన్ విహారాన్ నిరీక్ష్య సర్వానపి మందలీలః । కైశోరలీలాం హతసింహసంఘాం వనే ప్రవృత్తాం స్మరతి స్మ సూత్కః ॥౩౦॥ భుక్తం చ జీర్ణం పరిపంథిదత్తం విషం విషణ్ణో విషభృద్గణోఽతః । ప్రమాణకోటేః స హి హేలయాఽగాత్ నేదం జగజ్జీవనదేఽత్ర చిత్రమ్ ॥౩౧॥ దగ్ధ్వా పురం యోగబలాత్స నిర్యన్ ధర్మానివ స్వాన్ సహజాన్ దధానః । అదారిభావేన జగత్సు పూజ్యో యోగీవ నారాయణమాససాద ॥౩౨॥ సమర్ప్య కృత్యాని కృతీ కృతాని వ్యాసాయ భూమ్నే సుకృతాని తావత్ । కరిష్యమాణాని చ తస్య పూజాం సంకల్పయామాస స శుద్ధబుద్ధిః ॥౩౩॥ విష్ణోః పదశ్రిద్బకసన్నిరాసీ క్షిప్తాన్యపక్షిప్రకరః సుపక్షః । ససోదరోఽథాదిత రాజహంసః స రాజహంసీమివ రాజకన్యామ్ ॥౩౪॥ ఇందీవరశ్రీజయిసుందరాభం స్మేరాననేందుం దయితం ముకుందమ్ । స్వమాతులేయం కమలాయతాక్షం సమభ్యనందత్ సుచిరాయ భీమః ॥౩౫॥ మహాగదం చండరణం పృథివ్యాం బార్హద్రథం మంక్షు నిరస్య వీరః । రాజానమత్యుజ్జ్వలరాజసూయం చకార గోవిందసురేంద్రజాభ్యామ్ ॥౩౬॥ దుఃశాసనేనాకులితాన్ ప్రియాయాః సూక్ష్మానరాలానసితాంశ్చ కేశాన్ । జిఘాంసయా వైరిజనస్య తీక్ష్ణః స కృష్ణసర్పానివ సంచికాయ ॥౩౭॥ జాజ్వల్యమానస్య వనేవనేఽలం దిధక్షతః పార్థివసార్థముగ్రమ్ । సత్త్వాని పుంసాం భయదాని నాశం వృకోదరాగ్నేర్గురుతేజసాఽఽపుః ॥౩౮॥ భోగాధికాభోగవతోఽరుణాక్షాన్ ఇతస్తతః సంచలతో ధరేంద్రే । బహూన్ ద్విజిహ్వాన్మణిమత్పురోగాన్ అసౌ కటూన్ క్రోధవశాన్ జఘాన ॥౩౯॥ అథైష వేషాంతరభస్మలీనః క్రమేణ వాయుప్రభవః సుతేజాః । రుద్ధాఖిలాశం ముఖరం ప్రచండం భస్మీచకారాఖిలకీచకౌఘమ్ ॥౪౦॥ స కృష్ణవర్త్మా విజయేన యుక్తో ముహుర్మహాహేతిధరోఽప్రధృష్యః । భీష్మద్విజాద్యైరతిభీషణాభం విపక్షకక్షం క్షపయన్ విరేజే ॥౪౧॥ తరస్వినః ప్రోచ్చలితానధీరాన్ నిర్దగ్ధపక్షానతితీక్ష్ణకోపాన్ । స ధార్తరాష్ట్రాన్ బహుహేతిలీలో వినాశ్య విశ్వాన్ పరయా శ్రియాఽభాత్ ॥౪౨॥ కృష్ణాంఘ్రిపంకేరుహభృంగరాజః కృష్ణాముఖాంభోరుహహంసరాజః । ప్రజాసరోజావలిరశ్మిరాజః ససోదరోఽరాజత వీరరాజః ॥౪౩॥ పౌత్రే పవిత్రాహ్వయజామిపౌత్రే ధరాం నిధాయాసురధీషు తాపమ్ । కీర్తిం త్రిలోక్యాం హృదయే ముకుందం భేజే పదం స్వం సహజైః స భీమః ॥౪౪॥ విష్ణోః పదాంతం భజతాఽనిలేన ఘోరప్రఘాతైరితి నాశితాస్తే । రసోజ్ఝితాశ్చంచలవృత్తయోఽలం శోభాం న భేజుః సురవైరిమేఘాః ॥౪౫॥ ఏతత్ప్రతీపం కిల కర్తుకామా నష్టౌజసః సంకటమేవమాప్య । ముకుందవైగుణ్యకథాం స్వయోగ్యాం కాలే కలావాకలయంత తేఽలమ్ ॥౪౬॥ యో భూరివైరో మణిమాన్ మృతః ప్రాగ్- వాగ్మీ బుభూషుః పరితోషితేశః । స సంకరాఖ్యోంఽఘ్రితలేషు జజ్ఞే స్పృధాఽపరేఽప్యాసురిహాసురేంద్రాః ॥౪౭॥ సాన్నాయ్యమవ్యక్తహృదాఖుభుగ్వా శ్వా వా పురోడాశమసారకామః । మణిస్రజం వా ప్లవగోఽవ్యవస్థో జగ్రాహ వేదాదికమేష పాపః ॥౪౮॥ జనో నమేన్నాపరథేతి మత్వా శఠశ్చతుర్థాశ్రమమేష భేజే । పద్మాకరం వా కలుషీచికీర్షుః సుదుర్దమో దుష్టగజో విశుద్ధమ్ ॥౪౯॥ అవైదికం మాధ్యమికం నిరస్తం నిరీక్ష్య తత్పక్షసుపక్షపాతీ । తమేవ పక్షం ప్రతిపాదుకోఽసౌ న్యరూరుపన్మార్గమిహానురూపమ్ ॥౫౦॥ అసత్పదేఽసన్ సదసద్వివిక్తం మాయాఖ్యయా సంవృతిమభ్యధత్త । బ్రహ్మాప్యఖండం బత శూన్యసిద్ధ్యై ప్రచ్ఛన్నబౌద్ధోఽయమతః ప్రసిద్ధః ॥౫౧॥ యద్బ్రహ్మసూత్రోత్కరభాస్కరం చ ప్రకాశయంతం సకలం స్వగోభిః । అచూచురద్వేదసమూహవాహం తతో మహాతస్కరమేనమాహుః ॥౫౨॥ స్వసూత్రజాతస్య విరుద్ధభాషీ తద్భాష్యకారోఽహమితి బ్రువన్ యః । తం తత్క్షణాద్యో న దిధక్షతి స్మ స వ్యాసరూపో భగవాన్ క్షమాబ్ధిః ॥౫౩॥ నిగమసన్మణిదీపగణోఽభవత్ తదురువాగ్గణపంకనిగూఢభాః । అవిదుషామితి సంకరతాకరః స కిల సంకర ఇత్యభిశుశ్రువే ॥౫౪॥ విశ్వం మిథ్యా విభురగుణవానాత్మనాం నాస్తి భేదో దైత్యా ఇత్థం వ్యదధత గిరాం దిక్షు భూయః ప్రసిద్ధిమ్ । ఆనందాద్యైర్గురుగుణగణైః పూరితో వాసుదేవో మందం మందం మనసి చ సతాం హంత నూనం తిరోఽభూత్ ॥౫౫॥ ॥ ఇతి శ్రీమత్కవికులతిలకశ్రీత్రివిక్రమపండితాచార్యసుత- శ్రీనారాయణపండితాచార్యవిరచితే శ్రీమత్సుమధ్వవిజయే మహాకావ్యే ఆనందాంకే ప్రథమః సర్గః ॥౧॥